Nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em: Những lý do phổ biến và cách xử lý hiệu quả

Nghẹt mũi ở trẻ em là tình trạng rất thường gặp, đặc biệt vào những thời điểm giao mùa hoặc khi thời tiết thay đổi đột ngột. Mặc dù thường không nguy hiểm, nhưng nghẹt mũi kéo dài có thể ảnh hưởng tới chất lượng giấc ngủ, khả năng bú mút, hô hấp và sự phát triển tổng thể của trẻ. Việc nắm rõ nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em là điều vô cùng cần thiết để cha mẹ có biện pháp xử lý kịp thời, hiệu quả.

1. Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện

Trẻ sơ sinh và nhũ nhi (0–24 tháng) có hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, khiến chúng rất nhạy cảm với các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn, nấm mốc và sự thay đổi đột ngột của nhiệt độ môi trường. Khi hệ miễn dịch yếu, cơ thể trẻ phản ứng mạnh hơn với bất kỳ tác nhân lạ nào, làm tăng nguy cơ bị viêm đường hô hấp trên. Đây là lý do vì sao trẻ nhỏ thường xuyên bị sổ mũi, nghẹt mũi và hắt hơi khi thời tiết chuyển lạnh, hoặc đơn giản chỉ vì ở trong phòng máy lạnh quá lâu.

Đặc biệt, trẻ sinh non hoặc trẻ không bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu càng dễ bị các bệnh lý nhiễm trùng hô hấp, vì không nhận đủ kháng thể từ sữa mẹ.

2. Cảm lạnh, cảm cúm

Đây là nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em phổ biến nhất, đặc biệt trong mùa lạnh. Virus gây cảm lạnh (rhinovirus) và cúm (influenza) thường tấn công vào hệ thống niêm mạc đường hô hấp trên, khiến cho mũi bị sưng tấy và tiết ra nhiều dịch nhầy. Giai đoạn đầu dịch mũi thường trong, loãng; nếu bệnh tiến triển nặng, dịch có thể đặc và chuyển màu xanh hoặc vàng.

Kèm theo đó, trẻ có thể bị sốt nhẹ đến vừa, ho, đau họng, uể oải và biếng ăn. Đáng lo ngại là cảm cúm ở trẻ dưới 2 tuổi nếu không được kiểm soát có thể dẫn đến biến chứng viêm phế quản, viêm phổi.

3. Viêm mũi dị ứng

Viêm mũi dị ứng là phản ứng quá mẫn của cơ thể với các yếu tố như phấn hoa, bụi nhà, lông động vật, nấm mốc, hoặc hóa chất trong không khí. Trẻ bị viêm mũi dị ứng thường có cơ địa dị ứng, hoặc có người thân trong gia đình mắc bệnh hen suyễn, chàm, viêm da cơ địa…

Triệu chứng điển hình gồm: nghẹt mũi (thường ở cả hai bên), chảy nước mũi trong suốt, hắt hơi nhiều, ngứa mũi và mắt đỏ. Viêm mũi dị ứng thường kéo dài theo mùa hoặc trở nên mạn tính nếu không được điều trị và kiểm soát tốt môi trường sống.

4. Viêm xoang ở trẻ nhỏ

Viêm xoang ở trẻ thường là hậu quả của một đợt cảm cúm hoặc cảm lạnh không được điều trị triệt để. Khi lớp niêm mạc lót trong xoang bị viêm, phù nề và tiết nhiều dịch, nó sẽ gây bít tắc dẫn lưu xoang, dẫn đến nghẹt mũi kéo dài, đau vùng mặt (thường quanh má, trán), chảy dịch mũi mủ, ho kéo dài và mệt mỏi.

5. Cấu trúc mũi bất thường hoặc chưa hoàn thiện

Một trong những nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em ít được chú ý nhưng lại phổ biến là do cấu trúc mũi còn non nớt và chưa phát triển hoàn thiện. Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, khoang mũi vốn đã rất hẹp, vì vậy chỉ cần một chút phù nề nhẹ do cảm lạnh, dị ứng hay thay đổi thời tiết cũng có thể khiến đường thở bị bít tắc, gây ra tình trạng nghẹt mũi kéo dài.

Ngoài ra, một số trẻ có bất thường về giải phẫu mũi bẩm sinh, chẳng hạn như:

• Lệch vách ngăn mũi: Là tình trạng vách ngăn giữa hai lỗ mũi bị lệch sang một bên, gây khó khăn cho việc lưu thông không khí.
• Cuốn mũi phì đại: Khi các cuốn mũi bên trong sưng to, trẻ dễ bị nghẹt mũi mạn tính, đặc biệt vào ban đêm.
• Tắc hẹp cửa mũi sau (choanal atresia): Một tình trạng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, khiến trẻ sơ sinh không thể hít thở bằng mũi, đặc biệt là khi bú.

Những rối loạn này không chỉ ảnh hưởng đến hô hấp mà còn ảnh hưởng đến khả năng bú mẹ, ngủ và phát triển toàn diện của trẻ.

6. Trào ngược dạ dày – thực quản

Trào ngược dạ dày – thực quản là một nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em mà nhiều phụ huynh không ngờ tới. Khi axit từ dạ dày trào ngược lên vùng họng và mũi, nó có thể kích thích và làm tổn thương niêm mạc tại đây, gây ra viêm và phù nề dẫn đến nghẹt mũi.

Tình trạng này thường xảy ra về đêm hoặc sau khi trẻ ăn no, khiến trẻ khó ngủ, hay quấy khóc, nôn trớ và thở khò khè. Trào ngược kéo dài không chỉ gây nghẹt mũi tái đi tái lại mà còn ảnh hưởng đến cân nặng và sự phát triển của trẻ do mất ngủ và kém ăn.

Phát hiện sớm và điều chỉnh chế độ ăn, tư thế nằm sau ăn hoặc dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ sẽ giúp kiểm soát tốt tình trạng này.

7. Dị vật trong mũi

Ở độ tuổi khám phá, trẻ nhỏ có thể vô tình nhét dị vật vào mũi như hạt đậu, mảnh đồ chơi, giấy, thức ăn… mà không cho cha mẹ biết. Đây là một trong những nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em phổ biến nhưng thường bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với viêm mũi thông thường.

Khi có dị vật trong mũi, trẻ thường bị:

• Nghẹt mũi một bên
• Chảy dịch mũi màu vàng xanh, có mùi hôi
• Có thể kèm theo chảy máu nhẹ, khó thở hoặc nhiễm trùng tại chỗ

Trong trường hợp này, việc tự ý nhỏ thuốc hay xịt rửa không giúp cải thiện tình trạng, mà cần được nội soi mũi để xác định và lấy dị vật ra càng sớm càng tốt.

8. Polyp mũi và viêm VA (amidan vòm)

Polyp mũi là các khối mô mềm, không đau mọc ở niêm mạc mũi hoặc xoang, thường gặp ở trẻ có cơ địa dị ứng hoặc viêm mũi xoang mạn tính. Trong khi đó, VA (amidan vòm họng) là tổ chức lympho sau mũi, dễ phì đại khi trẻ thường xuyên bị viêm nhiễm đường hô hấp trên.

Cả hai tình trạng này đều là những nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em kéo dài, mạn tính, với các biểu hiện như:

• Nghẹt mũi hai bên
• Ngủ ngáy, thở bằng miệng
• Giảm thính lực, viêm tai giữa tái phát
• Một số trường hợp nặng có thể gây ngưng thở khi ngủ

Việc phát hiện polyp hoặc VA phì đại thường cần đến bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng để chẩn đoán bằng nội soi và chỉ định điều trị, có thể bao gồm thuốc hoặc phẫu thuật cắt bỏ nếu ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ.

9. Cách xử lý nghẹt mũi ở trẻ em hiệu quả

Sau khi xác định rõ nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em, cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp sau:

• Vệ sinh mũi thường xuyên bằng nước muối sinh lý/ nước muối ưu trương: Nhỏ 2–3 giọt mỗi bên mũi, ngày 3–4 lần giúp làm loãng và loại bỏ dịch nhầy.
• Sử dụng máy tạo ẩm hoặc xông hơi nhẹ: Giúp làm ẩm niêm mạc mũi, giảm khô và phù nề.
• Giữ ấm cơ thể và đặc biệt là vùng mũi – cổ – ngực: Đặc biệt trong thời tiết lạnh.
• Cho trẻ uống đủ nước: Nhằm làm loãng dịch mũi và hỗ trợ đào thải vi khuẩn.
• Tránh tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng: Như phấn hoa, lông thú, bụi mịn.
• Điều chỉnh tư thế ngủ: Nâng đầu trẻ cao hơn một chút giúp dễ thở.
• Thăm khám bác sĩ: Nếu tình trạng nghẹt kéo dài hơn 5–7 ngày hoặc có kèm sốt cao, bỏ bú, khó thở, chảy mủ mũi.

Nguyên nhân nghẹt mũi ở trẻ em rất đa dạng – từ cảm lạnh thông thường đến các rối loạn miễn dịch, viêm xoang, bất thường cấu trúc và cả nguyên nhân cơ học như dị vật. Việc xác định đúng nguyên nhân sẽ giúp cha mẹ có hướng điều trị phù hợp và kịp thời. Trong mọi trường hợp, không nên tự ý dùng thuốc nhỏ mũi kéo dài hoặc lạm dụng thuốc co mạch. Hãy ưu tiên các biện pháp nhẹ nhàng và đưa trẻ đến bác sĩ khi cần thiết để bảo vệ hệ hô hấp còn non yếu của bé.